[ Tip: Omzetting van Engelse spelling naar Sofeer ]
Sofeer spellingwijzer
[ deze pagina is nog in bewerking ]
Basisregels Sofeer
spelling klinkers: |
|
spelling medeklinkers: |
|
diverse kwesties: |
|
omspellen vanuit: |
|
|
|
|
|
|
|
Wegwijs in de spellingdoolhof:
Basisregels Sofeer
Om de juiste Nederlandse spelling te vinden van een Hebreeuws of Jiddisj woord, kunt u als volgt te werk gaan:
- Zoek het woord op in het Sofeer-woordenboek. Als u het woord niet meteen vindt, probeer dan ook afwijkende spellingen.
- Als het woord niet is opgenomen in het Sofeer-woordenboek:
- Is het een eigennaam? (bijv. organisatie, persoon, Bijbelse naam)
- Bij bestaande instellingen en levende personen neemt u de spelling over zoals de organisatie of persoon het zelf schrijft.
Die kunt u vaak vinden op hun eigen website.
- Vindt u alleen een naam in Hebreeuwse karakters, volg dan de transcriptieregels in de Sofeer Helpfunctie. (Voor Jiddisj gelden aparte omzettingsregels.)
- Is de naam die u aantreft klaarblijkelijk de Engelse weergave van een Hebreeuwse naam, dan mag u de spelling omzetten naar de Sofeer-spelling.
Zo'n Engelse weergave is bijvoorbeeld herkenbaar aan "sh" voor de klank [sj], "u"voor [oe], of "y" voor [j].
- Is het niet een eigennaam, gebruik dan de spellingregels hieronder (klinkers - medeklinkers - diversen).
Ze zijn geordend op klank. Bij iedere klank staat aangegeven welke spelling u moet gebruiken.
- Met uitzonderingen op de regels hoeft u geen rekening te houden. Uitzonderingen op een spellingregel betreffen
in het algemeen alleen ingeburgerde woorden die veel voorkomen. Zulke woorden staan in principe allemaal in de Sofeer-woordenlijst.
|
Spellingregels in detail:
klinkers: a of aa? · e-klanken (è, ee, sjwa) · i of ie? · o of oo? · oe of u? · tweeklanken (ai, ei, oi; au, ou)
medeklinkers: ch of g? · f of ph · h · j-klank · k of q? · sisklanken (s, z, sj, ts) · t of th? · w of v? · verdubbeling van medeklinkers
diverse kwesties: accenten · trema · apostrof · koppelteken (streep-je) · hoofdletters · woordkeuze
Klinkers:
a of aa? · e-klanken (è, ee, sjwa) · i of ie? · o of oo? · oe of u? · tweeklanken (ai, ei, oi; au, ou)
| Let op (omzetting van woorden uit het Engels):
De weergave in het Engels van Hebreeuwse klinkers kan nog wel eens variëren.
Dat bemoeilijkt omzetting naar de spelling van Sofeer. Wij adviseren om zo veel mogelijk van de oorspronkelijke spelling in het Hebreeuws uit te gaan.
|
lange [aa]-klank: a of aa?
Spellingregels:
- In gesloten lettergrepen (lettergrepen eindigend op een medeklinker):
- [Regel A.1] Een [aa]-klank wordt geschreven als aa
als de [aa]-klank onmiskenbaar lang is én de klemtoon heeft. Voorbeeld: Koemraan.
- Schrijf in alle andere gevallen steeds a. Namelijk:
- [Regel A.2a] als de a-klank kort is,
- [Regel A.2b] of bij twijfel (variabele uitspraak, een -a- die zowel korter als langer kan worden uitgesproken) (voorbeeld: de tweede a in davar),
- [Regel A.2c] of als de -aa- wel lang is maar geen klemtoon heeft.
Tip: De spelling aa [regel A.1] komt vooral voor bij Jiddisje woorden. Bij Hebreeuwse woorden is de lengte van de -aa- nogal variabel. Daarom schrijft Sofeer daar
vanwege regel [A.2b] doorgaans a.
- In open lettergrepen (lettergrepen eindigend op een klinker):
- [Regel A.3] Schrijf in principe a ('basisspelling').
- [Regel A.4] Ook aan het eind van een woord wordt a geschreven. Voorbeeld: halacha.
-
Uitzondering:
- [Regel A.5] In open lettergrepen met
- lange, beklemtoonde [aa]-klank
- vóór ch, sj of ts
- gevolgd door een klinker,
is de spelling aa. Voorbeeld kedaaches.
|
Meer voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[aa] |
a |
(Hebr.:) | davar | (woord, ding) |
| Mizrachi * | (religieus-zionistische beweging) |
|
(basisspelling) [regel A.3] |
Help, 6.3.3.1 |
(Hebr.:) | halacha | (normatief deel van mondelinge Tora) |
| seoeda | (maaltijd) |
| Sjoa | (uitroeiing joden, Holocaust) |
| Tora | (godsdienstige literatuur; eerste vijf Bijbelboeken) |
|
(woorden eindigend op a-klank) [regel A.4] |
(Hebr.:) | av | (maand juli-augustus) |
| davar | (woord, ding) |
|
(uitspraak klinker -a- varieert, soms langer soms korter) [regel A.2b] |
aa |
(Hebr.- Ned.:) | kabaal | (lawaai) |
| metaarhuis | (reinigingshuis bij joodse begraafplaats) |
(Jiddisj:) | mesjoggaas | (dwaasheid; knettergek) |
|
(lange -aa- in gesloten lettergreep met klemtoon) [regel A.1] |
(Jiddisj:) | kedaaches | ('het kedaaches insmoezen' = onnodig bang maken) |
| paached | (angst; angstig) |
|
(lange -aa- met klemtoon vóór ch/sj/ts + klinker) [regel A.5] |
* klemtoon varieert.
[ spellingregels [aa] | naar boven ]
e-klanken: spelling e, è, ee of niets?
De klank [è] (als in snelweg) wordt in Sofeer gespeld e of (in enkele gevallen) è: Spellingregels in detail.
De klank [ee] (als in zeemeermin) wordt in Sofeer gespeld ee of e: Spellingregels in detail.
De sjwa ('stomme' e, als in kinderen) wordt in Sofeer óf weergegeven door e, óf in het schrift weggelaten: Spellingregels in detail.
[ spellingregels [ee], [è], sjwa | naar boven ]
klank [è]
Spellingregels:
- [Regel E.1] In gesloten lettergrepen (lettergrepen eindigend op een medeklinker) is spelling van de [è]-klank in principe e. Voorbeeld: Negev.
- Opmerking:
Soms varieert (in Hebreeuwse woorden) de uitspraak van een -e- tussen [è] en [ee], of is niet duidelijk of een -e- lang ("ee") of kort ("è") is.
[Regel E.1a] Spel in zo'n geval alsof de uitspraak lang is: chaveer, niet chaver.
Zie verder onder klank [ee].
- In open lettergrepen (lettergrepen eindigend op een klinker):
- [Regel E.2] Schrijf è bij een [è]-klank aan het eind van een woord. Voorbeeld: Menasjè.
- [Regel E.3] Schrijf in overige gevallen: e.
In het bijzonder: [Regel E.3a] schrijf e voor de beklemtoonde [è]-klank in zogeheten "nomina segolata" en in daarmee vergelijkbare woorden. Voorbeeld: Negev.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[è] |
e |
de tweede "e" in:
(Hebr.:) | chesed | (trouw, genegenheid) |
| derech | (weg, pad) |
| Negev | (Bijbelse naam: woestijn) |
(Hebr./ Jiddisj:) | erets | (land, aarde) |
|
([è]-klank in gesloten lettergreep) [regel E.1] |
Help, 6.3.3.4 |
de eerste "e" in:
(Hebr.:) | chesed | (trouw, genegenheid) |
| derech | (weg, pad) |
| even | (steen) |
| kever | (graf) |
| nefesj | (ziel, persoon) |
(Hebr./ Jiddisj:) | erets | (land, aarde) |
| jeled | (kind) |
|
("nomina segolata") [regel E.3a] |
(Hebr.:) | aseret hadibrot | ('de tien woorden', tien geboden) |
| tiferet | (schoonheid, versiering) |
|
(woorden vergelijkbaar met de "nomina segolata") [regel E.3a] |
è |
(Hebr.:) | haolam hazè | (deze wereld, dit leven) |
| Menasjè | (Bijbelse naam, Manasse) |
|
(woorden eindigend op è-klank) [regel E.2] |
[ spellingregels [è] | naar boven ]
klank [ee]
Spellingregels:
Opmerkingen:
- Soms varieert (in Hebreeuwse woorden) de uitspraak van een -e-, of is niet duidelijk of een -e- lang of kort is.
[Regel E.7a] Spel in zo'n geval alsof de uitspraak lang is: chaveer, niet chaver.
- [Regel E.7b] In eigennamen treft men vrij vaak de spelling -ei- aan om een lange ee-klank weer te geven. Deze gebruikelijke schrijfwijzen zijn in Sofeer gehandhaafd.
Voorbeelden: Kol Nidrei; Beit Ha'Chidush (zie toelichting Beth / Bet / Beet / beet / Beit).
Ook in: snogeiro.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[ee] |
e |
(Hebr.:) | Baäl Sjem | (stichter chassidische beweging, ca.1750) |
| Betsa | (traktaat over feestdagen) |
| etsiem | (bomen; meervoud van 'eets', boom) |
| hechal | (tempel; ark in synagoge) |
| Hillel | (gezaghebbend geleerde uit begin chr. jaartelling) |
| Imanoeël | (Bijbelse naam) |
| letsan | ('spotter', clown) |
| piël | (bep. werkwoordsvorm) |
| Zeëv | (mannelijke voornaam) |
(Jiddisj:) | tswej joeden | (schriftteken: twee joeds) |
|
(traditionele of gebruikelijke spelling is gehandhaafd) [regel E.4a] |
Help, 6.3.3.4 |
ee: |
(Hebr.:) | ameen | ('het zij zo', 'amen') |
| aveel | (rouwende) |
| chateef | (bep. schriftteken) |
| chaveer | (makker; lid) |
| halleel | (lofzang; Psalm 113-118) |
| hechsjeer | (koosjerverklaring) |
| Jardeen | (Bijbelse riviernaam, Jordaan) |
| joveel | (jubeljaar, jubileum) |
| koleel | (instituut voor Talmoedstudie) |
| Reoeveen | (Bijbelse naam, Ruben) |
| Sedee Bokeer | (naam van kibboets in Negev) |
| sjocheet | (ritueel slachter) |
| sofeer | (schrijver, schriftgeleerde) |
|
(lange klinker -ee- in gesloten lettergreep met klemtoon) [regel E.4b] |
(Hebr.:) | Asjree | (naam van gebed) |
| atsee chajiem | (stokken waaromheen Torarol wordt gerold) |
| hee | (vijfde letter van Hebr. alfabet) |
| Kol Nidree | (naam van gebed) |
| koree | (voorlezer van Tora in synagoge) |
| tamee | (ritueel onrein) |
(Hebr.- Aramees) | Pirkee Avot | (traktaat: 'Spreuken der Vaderen') |
|
(woorden eindigend op ee-klank) [regel E.5] |
(Hebr.:) | Wajeesjev | ('en hij woonde': Bijbelgedeelte, Gen 37-40) |
|
(lange klinker -ee- met klemtoon vóór ch/sj/ts + klinker) [regel E.6a] |
ei |
(Hebr.:) | Beit Ha'Chidush | (joodse gemeente te Amsterdam) |
(Asjkenaz. Hebr.) | Kol Nidrei | (gebed op Jom Kipoer) |
(Portugees- Ned.) | snogeiro | (bezoeker synagoge) |
|
(traditionele spelling) [regel E.7b] |
[ spellingregels [ee] | naar boven ]
sjwa ('stomme e')
Spellingregels:
- De sjwa wordt zeker als "e" geschreven:
- [Regel E.8a] als de sjwa in modern Israëlisch of Jiddisj onmiskenbaar wordt uitgesproken; of
- [Regel E.8b] in woorden waarin traditioneel een e geschreven wordt waarvan we niet willen afwijken,
bijv. bij namen van Bijbelgedeelten (Beresjiet) of bij persoonsnamen.
- In de overige gevallen kan de sjwa meer of minder duidelijk worden uitgesproken (vgl. in het Nederlands "kind(e)ren" of "Balk(e)nende").
In zulke gevallen kiest Sofeer voor een "minimale spelling": we laten de e weg waar die gemist kan worden.
- aan het begin van een (Hebreeuws) woord kan, als de sjwa niet zou worden geschreven,
een opeenhoping van medeklinkers ontstaan, bijv. kr- of kz-.
- [Regel E.9a] Is die medeklinkercombinatie ook mogelijk aan het begin van in oorsprong Nederlandse woorden, laat de e dan weg. Voorbeeld: brachot (niet: berachot).
- [Regel E.9b] Schrijf anders wel een e.
Dus wel (bijv.) kn- of pr-, maar niet kz- of pt-.
Opmerking: sk- geldt in Sofeer als "on-Nederlandse" combinatie; sf- is wel toegelaten.
- aan het eind van een (Jiddisj) woord kan eveneens een opeenhoping van medeklinkers ontstaan wanneer de sjwa niet zou worden geschreven.
- [Regel E.10a] Is die combinatie aan het eind van in oorsprong Nederlandse woorden mogelijk, schrijf dan géén e.
Voorbeeld: kaals (kaals mes, kaals sjtoeb, kaals sjtoob).
- [Regel E.10b] Voeg anders een e toe. Voorbeeld: sjeitel.
Uitzondering: [Regel E.10c] als door toevoeging van die e een verdere spellingconsequentie zou optreden,
voeg dan géén e toe. Voorbeelden:
- nign (want met toegevoegde e zou het niet nigen worden maar niggen),
- sjtetl (want met e zou het sjtettel worden).
|
Opmerking:
Let op verschillen in schrijfwijze bij paren verwante woorden als
- brachot ('zegenspreuken') [regel E.9a] — Berachot (een Bijbelgedeelte) [regel E.8b]
- sfaridi ('jood uit Middellandse Zeegebied') [regel E.9a] — Sefardisch [regel E.8b]
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
sjwa |
(niets)(géén "e") |
(Hebr.:) | bracha | (zegenspreuk, lofzegging) |
| brachot | (zegenspreuken) |
| briet | (verbond; besnijdenis) |
| drasj | (verhalende uitleg van Bijbeltekst) |
| glila | (inrollen van de Torarol) |
| kria | (Toralezing in synagoge) |
| pria | (vruchtbaarheid; besnijdenis) |
| sfaradi | (jood uit Middellandse Zeegebied) |
| sfariem chitsoniem | (apocriefe boeken) |
| sfira | (tijdtelling) |
| slicha | (boetegebed; 'sorry!') |
|
(basisspelling, toelaatbare medeklinkercombinatie aan begin van woord) [regel E.9a] |
Help, 6.3.3.6 |
(Jiddisj:) | kaals mes | (dode, begraven op kosten van gemeente) |
| kaals sjtoob | (bestuurskamer joodse gemeente) |
|
(toelaatbare medeklinkercombinatie aan eind van woord) [regel E.10a] |
(Jiddisj:) | nign | (melodie, o.a. voor gebedsteksten) |
| sjtetl | (Oost-Europees joods dorp) |
|
(een ingevoegde e zou spelling-consequenties hebben) [regel E.10c] |
e(wèl een "e") |
(Hebr.:) | benee mitswa | (meervoud van 'bar mitswa', meerderjarige jongen) |
| gemar tov | (wens: 'een goede afsluiting!') |
| geniza * | (depot voor versleten Torarollen e.d.) |
| gevoera | (moed, heldendaad) |
| kedoesja | (heiligheid; bepaald gebed) |
| kehila | (joodse gemeente) |
| ketoeba | (huwelijkscontract) |
| pesjat | (letterlijke uitleg Bijbeltekst) |
| peticha | (openen van ark in synagoge) |
| sekila | (steniging) |
| sjechina | (goddelijke aanwezigheid) |
| Sjema | (bepaald gebed) |
| tefila | (gebed; gebedenboek) |
| zechoet | (verdienste) |
|
(e wordt in modern Israëlisch of Jiddisj uitgesproken; zonder e een on-Nederlandse medeklinker-combinatie) [regel E.8a, E.9b] |
(Jiddisj:) | gimel | (letter 'g'; drie) |
| tswej joeden | (schriftteken 'ej') |
| mammelosjen | ('moedertaal', Jiddisj) |
| sjeitel | (pruik van orthodox-joodse vrouwen) |
|
(e wordt ingevoegd om on-Nederlandse medeklinker-combinatie te vermijden) [regel E.10b] |
(Hebr.:) | Berachot | (traktaat over gebeden) |
| Beresjiet | ('in het begin': Bijbelboek Genesis) |
|
(traditionele of gebruikelijke spelling is gehandhaafd) [regel E.8b] |
* klemtoon varieert.
[ spellingregels [ee], [è], sjwa | naar boven ]
[ie]-klank: i of ie?
Spellingregels:
- In gesloten lettergrepen (lettergrepen eindigend op een medeklinker):
[Regel I.1, 'basisspelling':] Schrijf in gesloten lettergrepen de [ie]-klank in principe als ie. Voorbeeld: briet.
- Uitzondering:
[Regel I.1a] De [ie]-klank in Jiddisje woorden van Duitse oorsprong wordt gespeld i. Voorbeeld: gefilte fisj.
(Jiddisje woorden die niet van Duitse oorsprong zijn, houden ie: bries miele.)
-
- Meerkeuze:
[Regel I.1b] In de woorden
- Asjkenaziem, chassidiem, chazaniem (meervoud van chazan), Elohiem, gojiem, kaddiesj, Poeriem, Sefardiem, tefilien
- mag volgens het Groene Boekje in plaats van ie ook een i worden geschreven, dus:
- Asjkenazim, chassidim, chazonim (meervoud van chazan), Elohim, gojim, kaddisj, Poerim, Sefardim, tefilin.
- In open lettergrepen (lettergrepen eindigend op een klinker):
[Regel I.2, 'basisspelling':] Schrijf in open lettergrepen in principe i. Voorbeeld: blini.
- Uitzonderingen: Bij de uitzonderingen maakt het verschil of de [ie]-klank staat in de laatste lettergreep van een woord, of in de voorlaatste of vóórvoorlaatste.
- Aan het eind van een woord wordt volgens regel [I.2] in principe i geschreven.
Uitzondering:
- [Regel I.2a] waar spelling ie aan het slot ingeburgerd is, houden we ie.
Dit zijn vooral Bargoense woorden, voorbeeld: hassebassie. Bovendien in: moutsie, sjivitie.
- Eerder in een woord (met name in de voorlaatste lettergreep): in principe wordt daar volgens regel [I.2] i geschreven.
Uitzonderingen: in de volgende gevallen wordt ie geschreven:
- [Regel I.2b] in een open lettergreep met klemtoon vóór ch of sj of ts gevolgd door een klinker. Voorbeeld: piechem.
(NB: Ook de onbeklemtoonde eerste [ie] in tsietsiet wordt gespeld met ie.)
- [Regel I.2c] in een open lettergreep met klemtoon die niet de laatste lettergreep van het woord is, met name als die gevolgd wordt door een lettergreep met een sjwa. Voorbeeld: onbesjrieën.
|
Meer voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[ie] |
i |
(Jiddisj:) | gefilte fisj | (joods visgerecht) |
| gesjir | (vaatwerk) |
| milchig | (met melk bereid) |
|
(Jiddisj, uit Duits) [regel I.1a] |
Help, 6.3.3.3 |
(Hebr.:) | Bavli | (Babylonische Talmoed) |
| nasi | (vorst, voorzitter) |
(Hebr.- Ned.:) | Israëli | (inwoner van Israël) |
(Jiddisj:) | blini | (pannenkoekje) |
|
(woorden eindigend op ie-klank) [regel I.2] |
ie |
(Hebr.:) | arviet | (avondgebed) |
| Beresjiet | ('in het begin': Bijbelboek Genesis) |
| chajiem | (leven) |
| Davied | (Bijbelse naam, David) |
| Elohiem | (Opperwezen, God) |
| Hagaliel | (Bijbelse streek, Galilea) |
| ketiev | ('geschreven': grammaticale term) |
| talliet | (gebedskleed) |
(Jiddisj:) | kniesj | (pasteitje) |
| kedien | (mooi, in orde) |
| sjlemiel | (domkop, pechvogel) |
(Arabisch:) | chamsien | (droge woestijnwind) |
|
(lange klinker -ie- in gesloten lettergreep met klemtoon) [regel I.1] |
(Hebr.:) | chevra kadiesja * | (gezelschap dat doden verzorgt voor begrafenis) |
| tsietsiet | (gedenkkwast, aan gebedskleed) |
(Jiddisj:) | jieches | (afstamming, goede afkomst) |
| mechietse | (scheidswand, scheidt mannen en vrouwen in synagoge) |
| kiechelech | (baksel bij Poeriem) |
| piechem | (zonderling; bangerd; klein mannetje) |
| chevre kadiesje | (gezelschap dat doden verzorgt voor begrafenis) |
| iesje | (vrouw) |
| kiesjelisj | (baksel bij Poeriem) |
| tsietses | (gedenkkwast, aan gebedskleed) |
|
(lange klinker -ie- met klemtoon vóór ch/sj/ts + klinker) [regel I.2b] |
(Jiddisj:) | alieë | (oproeping voor Toralezing) |
| bieme | (podium in synagoge) |
| choliele | ('God beware!') |
| chesjiewes | (goedhartig, lief mens) |
| jesjieve | (Talmoedschool) |
| mediene | (platteland, Nederland buiten Amsterdam) |
| onbesjrieën | ('afkloppen!') |
| sjtiebel | (officieuze synagoge) |
| slieche | (boetegebed) |
| wejievrech | ('zich wejievrech maken': wegvluchten) |
|
(beklemtoonde open lettergreep vóór lettergreep met sjwa) [regel I.2c] |
(Hebreeuws:) | sjivitie | (bord in synagoge) |
(Asjkenaz. Hebr.:) | moutsie | (stukje brood; zegenspreuk bij broodmaaltijd) |
(Bargoens:) | hassebassie | (borrel) |
| kassavie | (bankbiljet) |
|
(traditionele of gebruikelijke spelling is gehandhaafd) [regel I.2a] |
* klemtoon varieert.
[ spellingregels [ie] | naar boven ]
o of oo?
Spellingregels:
- In gesloten lettergrepen (lettergrepen eindigend op een medeklinker):
- [Regel O.1] Een [oo]-klank wordt geschreven als oo
als de [oo]-klank onmiskenbaar lang is én de klemtoon heeft. Voorbeeld: balboos.
- Schrijf in alle andere gevallen steeds o. Namelijk:
- [Regel O.2a] als de o-klank kort is,
- [Regel O.2b] of bij twijfel (variabele uitspraak, een -o- die zowel korter als langer kan worden uitgesproken) (voorbeeld: sjalom.),
- [Regel O.2c] of als de -oo- wel lang is maar geen klemtoon heeft.
Tip: De spelling oo [regel O.1] komt vooral voor bij Jiddisje woorden. Bij Hebreeuwse woorden is de lengte van de -oo- nogal variabel. Daarom schrijft Sofeer daar
vanwege regel [O.2b] doorgaans o.
- In open lettergrepen (lettergrepen eindigend op een klinker):
- [Regel O.3] Schrijf in principe o ('basisspelling').
- [Regel O.4] Ook aan het eind van een woord wordt o geschreven. Voorbeeld: kehillo.
-
Uitzondering:
- [Regel O.5] In open lettergrepen met
- lange, beklemtoonde [oo]-klank
- vóór ch, sj of ts
- gevolgd door een klinker,
is de spelling oo. Voorbeeld boocher.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[oo] |
o |
(Hebr.:) | Chatsor | (Bijbelse naam, Hasor) |
| klee kodesj | (voorwerpen bij synagogedienst) |
| megilot | (Bijbelboeken: de vijf feestrollen) |
| sjalom | (vrede; 'goedendag!') |
|
(uitspraak klinker -o- varieert, soms langer soms korter) [regel O.2b] |
Help, 6.3.3.2 |
(Hebr.:) | been adam lachavero | (intermenselijk) |
(Asjkenaz. Hebr.:) | kehillo | (joodse gemeente) |
| Touro | (Tora, godsdienstige literatuur) |
|
(woorden eindigend op o-klank) [regel O.4] |
oo |
(Jiddisj:) | balboos | (lid joodse gemeente) |
| balbooste | (vrouw des huizes) |
| poorsjen | (verwijderen van ongeoorloofde delen uit ritueel geslacht dier) |
| tofelemoon | (katholiek) |
|
(basisspelling: lange klinker -oo- in gesloten lettergreep met klemtoon) [regel O.1] |
(Jiddisj:) | boocher | (ongehuwde knaap) |
| droosje | (predikatie, praatje) |
| goochem | (slim) |
| koosjer | (ritueel geoorloofd) |
| kootsen | (rijk man) |
| poosjet | (eenvoudig, ongeletterd) |
|
(lange klinker -oo- met klemtoon vóór ch/sj/ts + klinker) [regel O.5] |
[ spellingregels [oo] | naar boven ]
oe of u?
Spellingregels:
- [Regel U.1] Schrijf in principe steeds oe ('basisspelling').
Uitzonderingen:
- [Regel U.2] Eigennamen waarin de spelling met u is ingeburgerd, houden u.
Ook: uzi (conform Groene Boekje).
|
Opmerking:
Omdat de oe nooit kort is, kan er geen dubbele medeklinker na komen.
Voorbeeld: Soekot ('Loofhuttenfeest') heeft een enkele k
(in tegenstelling tot bijv. het Engels, met spelling Succoth).
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[oe] |
oe |
(Hebr.:) | Jom Kipoer | (Grote Verzoendag) |
| Netanjahoe | (Israëlisch politicus) |
| Talmoed * | ('leer': discussies over godsdienstige voorschriften) |
| targoem | (Aramese Bijbelvertaling) |
(Jiddisj:) | oenberoefen | ('afkloppen!') |
| oenbesjrieën | ('afkloppen!') |
|
('basisspelling') [regel U.1] |
Help, 6.3.3.5 |
u |
| Joseef Trumpeldor | (pionier in Palestina, 1880-1920) |
(Hebr.:) | Arzenu | (internationale zionistische federatie) |
| uzi | (machinepistool) |
(Hebr.- Ned.:) | Assur | (Assyrië) |
(Hebr.- Latijn:) | Talmudica | (studie van de Talmoedische literatuur) |
(Judezmo:) | Judezmo | (taal van uit Spanje verdreven joden) |
(Arabisch:) | Qumran | (plaats bij Dode Zee, ook: Koemraan) |
|
(eigennaam, ingeburgerde spelling) [regel U.2] |
* klemtoon varieert.
[ spellingregels [oe] | naar boven ]
tweeklanken
Ga naar: ai, ei, oi; au, ou
Spellingregels:
- Het Jiddisj kent vijf tweeklanken, gespeld -ai-, -ei- (soms: -ej-), -oi-, -au-, -ou-.
|
de klank [ai]
Spellingregels:
- [Regel *.1a] Vóór medeklinkers wordt de (Jiddisje) tweeklank [ai] steeds gespeld ai.
- [Regel *.1b] Vóór een klinker worden de (Hebreeuwse) klanken [ai] en [aai] gespeld aj.
Voorbeelden: Jesaja, Chaja, Mosjee Dajan; ajen, majem; ajin, Jeroesjalajim, lechajim; arajot, misjnajot.
Uitzonderingen:
- Isaias (Latijnse vorm van Jesaja) wordt gespeld met ai;
- de Bijbelse geografische namen Ajjalon en Hajjarkon worden gespeld met dubbel j (Hebreeuws-Nederlands, gangbare versie).
(Hebreeuws, transcriptieversie, heeft echter volgens [regel *1.a] enkele j: Ajalon, Hajarkon).
- [Regel *.1c] Aan het eind van een woord worden de Hebreeuwse klanken [ai] en [aai] en de Jiddisje klank [ai] gespeld ai.
Voorbeelden: Adonai, Haggai, ai tenai (Hebreeuws); raboisai (Jiddisj).
- Bij een enkele eigennaam is naast de tweeklank [ai] ook een tweelettergrepige uitspraak [a]+[i] mogelijk, gespeld als aï (met trema): Sinai — Sinaï.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[ai] |
ai |
(Jiddisj:) | aingemachts | (ingemaakt voedsel) |
| Jiddisjer Kraiz | (Jiddisje leeskring te Amsterdam) |
| jiddisjkait | (joodsheid) |
| raboisai | ('mijne heren!') |
| Taitsj Choemesj | (boek met de vijf Mozesboeken in het Jiddisj) |
|
[regel *.1a, *.1c] |
Help, 6.3.3.7 |
[ spellingregels | naar boven ]
ei, ej, (eï)
Spellingregels:
- [Regel *.2] De klank [ei] wordt geschreven als ei ('basisspelling').
- [Regel *.2a] In de eigennamen Hejmisj Zain en Sjolem Alejchem is echter de gebruikelijke spelling met -ej- gehandhaafd.
- [Regel *.3] De klank [eej] in (Oost-)Jiddisje woorden wordt geschreven als ej.
Voorbeelden: drejdel, kejn ejn horre, knejdlech, tswej joeden, tswej wovven.
- Opmerking:
De spelling -ei- wordt (vooral in eigennamen) soms gebruikt om een lange ee-klank weer te geven.
Voorbeelden: Kol Nidrei, Beit Ha'Chidush, snogeiro.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[ei] |
ei |
(Jiddisj:) | beis | (tweede letter Hebr. alfabet; dubbeltje; boos) |
| heimisj | (huiselijk, gezellig) |
| nekeive | (vrouwspersoon) |
| omein | ('het zij zo', 'amen') |
| peies | (haarlokken) |
| seider | (joodse paasviering) |
| seifer | (religieus boek, Torarol) |
(Jiddisj-Ned.:) | sjeintje | ('schoontje': koosnaam) |
(Bargoens:) | kassieweine | (verdwenen; dood) |
| heibel | (ruzie) |
| pleite | (failliet; ervandoor) |
(Asjkenaz. Hebr.:) | Kol Nidrei | (gebed op Jom Kipoer) |
| pouseik | (decisor) |
|
(basisspelling) [regel *.2] |
Help, 6.3.3.7 |
(ej) |
| Hejmisj Zain | (Jiddisj koor te Amsterdam) |
| Sjolem Alejchem | (Jiddisj auteur, 1859-1916) |
|
(eigennaam, gebruikelijke spelling) [regel *.2a] |
[eej] |
ej |
(Jiddisj:) | drejdel | (draaitolletje) |
| kejn ejn horre | ('afkloppen!') |
| knejdlich | (noedels) |
| tswej joeden | (schriftteken: twee joeds) |
| tswej wovven | (schriftteken: twee wovs) |
|
(Jiddisj, spelling -ej-) [regel *.3] |
[eï] |
eï |
(Hebr:) | Meïr | (persoonsnaam) |
| Neïla | (slotgebed op Jom Kipoer) |
|
(geen tweeklank) |
(ei) |
| Meir Shalev | (Israëlisch auteur, geb. 1948) |
|
(geen tweeklank; eigennaam, gebruikelijke spelling) |
[ spellingregels | naar boven ]
oi
Spellingregels:
- [Regel *.4] De tweeklank [oi] wordt in principe gespeld oi.
- Uitzondering:
[Regel *.5] In het woord goj en daarvan afgeleide woorden (gojs, sjabbesgoj) is de gebruikelijke spelling met oj gehandhaafd.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[oi] |
oi |
(Jiddisj:) | Mendele Moicher Sforim | (Jiddisj en Hebreeuws auteur, 1835-1917) |
| raboisai | ('mijne heren!') |
| soides | (meervoud van 'sod' = geheim, mystieke uitleg Bijbeltekst) |
| Toire | (Tora, godsdienstige literatuur) |
|
(basisspelling) [regel *.4] |
Help, 6.3.3.7 |
(oj) |
(Hebr./ Jiddisj:) | goj | (niet-jood) |
(Jiddisj- Ned.:) | gojs | (niet-joods) |
(Jiddisj:) | sjabbesgoj | (goj die op sjabbat vuur en licht in joodse huizen verzorgt) |
|
(traditionele spelling) [regel *.5] |
[ spellingregels | naar boven ]
au, ou
Spellingregels:
De tweeklanken -ou- en (in enkele gevallen) -au- komen voor in het Jiddisj:
- [Regel *.6] Bij Jiddisje woorden met spelling -ou- is er vaak in andere taaleigens een pendant met -o-. Bijvoorbeeld: kousjer = koosjer; Toure = Tora.
- [Regel *.7] Enkele Jiddisje woorden hebben spelling -au-. Dan is er vaak een pendant in het Duits. Bijvoorbeeld sjaukelen.
|
Opmerking:
Woorden met -au- zijn zeldzaam: Sofeer heeft uit het Jiddisj alleen kaulisj ('bep. brood'), kesause/kesausies ('Curaçaos'), klaus ('leerhuis'), Klaus ('Praagse synagoge') en sjaukelen ('schommelend bidden').
Verder staat -au- in de gangbare versie van enkele Bijbelse namen (Arauna, Esau, Saul).
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[au], [ou] |
ou |
(Jiddisj:) | brouges | (boos) |
| pesoules | (afval; geslachtsziekte) |
| Toure | (Tora, godsdienstige literatuur) |
(Asjkenaz. Hebr.:) | Touro | (Tora, godsdienstige literatuur) |
|
[regel *.6] |
Help, 6.3.3.7 |
au |
(Jiddisj:) | kaulisj | (sjabbatbrood met rozijnen) |
| klaus | (klein leerhuis) |
| sjaukelen | (schommelend bewegen bij het gebed) |
|
[regel *.7] |
[ spellingregels | naar boven ]
medeklinkers:
medeklinkers: ch of g? · f of ph · h · j-klank · k of q? · sisklanken (s, z, sj, ts) · t of th? · w of v? · verdubbeling van medeklinkers
[ naar boven ]
ch of g?
Spellingregels:
Harde [g]-klank (als in 'gracht'):
- [G.1] Schrijf een harde g-klank in principe -ch- ('basisspelling')
- [G.2] behalve waar traditioneel een -g- wordt geschreven (gein, goochem).
Zachte [g]-klank (als in Engels 'good'):
- [G.3] Een zachte g-klank wordt geschreven -g- (gemieles).
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[ch]= [harde g] |
ch |
(Hebr.:) | chazan | (voorzanger in synagoge) |
(Jiddisj:) | achenebbisj | ('helaas!'; armoedig, zielig) |
| boocher | (ongehuwde knaap) |
| brooche | (zegenspreuk) |
| chesjiewes | (liefje) |
| chevroese | (studiegenoot, gezelschap) |
|
(basisspelling) [regel G.1] |
Help, 6.3.5.1 |
g |
(Jiddisj:) | gein | (lol) |
| gotspe | (brutaliteit) |
| sjoege | (kennis, benul; antwoord) |
| toges | (achterwerk) |
(Bargoens:) | gabber | (makker) |
| gajes | (geboefte) |
|
(traditionele of gebruikelijke spelling is gehandhaafd) [regel G.2] |
[ğ][zachte g] |
g |
(Jiddisj:) | gemieles | (weldadigheid; bep. steun, zorg) |
|
(zachte g-klank) [regel G.3] |
| Let op (omzetting van woorden uit het Engels):
Als in het Engels een ch geschreven wordt, kunnen daarmee twee klanken zijn bedoeld:
de tsj (als in check) en de ch (als in Loch Ness, kachel).
- In Jiddisje woorden staat ch voor de klank tsj.
Voorbeeld: (Engels) cholent = (Sofeer) tsjolent (warm gerecht op sjabbat).
- In het Hebreeuws is de klank [tsj] ongebruikelijk.
Als in woorden van Hebreeuwse herkomst in het Engels de spelling ch wordt gebruikt,
is dus de klank [ch] bedoeld. Voorbeeld (Engels) chazzan = (sofeer) chazan.
|
Let op: -ig of -ik
- Jiddisje bijvoeglijke naamwoorden die eindigen op joed+koef, worden in Sofeer in de regel gespeld
met de uitgang -ik.
- Voorbeelden: fleischik ('met vlees bereid'), pesachdik ('behorend bij Pesach').
- Uitzondering: milchig ('met melk bereid').
[ spellingregels [g], [ch] | naar boven ]
f of ph?
Spellingregels:
- [Regel F.1] De klank [f] wordt in principe geschreven als f ('basisspelling').
- Uitzondering:
[Regel F.2] Er wordt geschreven ph in enkele eigennamen waar die spelling gebruikelijk is:
- Mokum Aleph (joods cultureel centrum),
Samuel Sarphati (Amsterdamse arts, 1813-1866).
|
[ naar boven ]
h (wel of niet schrijven; h of ch?)
Spellingregels:
De uitspraak bepaalt de spelling:
- [H.1] Een h die niet wordt uitgesproken, wordt niet geschreven.
Voorbeeld: Tora (niet: Torah).
- [H.1a] Ook direct na een t wordt in principe geen h meer geschreven. Zie: t of th.
- [H.2] Wordt een h-klank uitgesproken, dan wordt h geschreven.
Voorbeeld: Haifa (Israëlische havenstad).
- [H.3] Wordt een ch-klank bedoeld, dan wordt geschreven ch of g.
Voorbeeld: Chefa (Hebr. vorm van Haifa).
Uitzondering:
- [H.4] In eigennamen wordt een afwijkende spelling die gebruikelijk is, gehandhaafd: Tsiwoth Hashem; Beth Haim en Ets Haim (uitgesproken: Chajiem).
|
Opmerkingen:
1. Het Hebreeuwse lidwoord ha ('de', 'het') wordt aan het volgende woord vastgeschreven.
Bijvoorbeeld tov 'goed', hatov 'het goede'.
Als u een woord dat begint met ha- in Sofeer wilt opzoeken, vindt u het misschien alleen zónder voorgevoegd ha-.
Bijvoorbeeld hamelech ('de koning') ontbreekt in Sofeer, maar wel treft u daarin melech ('koning') aan.
| 2. Let op (omzetting van woorden uit het Engels):
In het Engels kan de letter h staan voor drie klanken:
- Meestal is simpelweg een [h]-klank bedoeld.
- Soms geeft de h een [ch]-klank aan (een gebruikelijker Engelse spelling is dan echter ch).
Waar een [ch]-klank is bedoeld, schrijft Sofeer in de regel ch.
- Voorbeelden:
- Engels Hanukkah wordt in Sofeer Chanoeka;
- Engels Hassidism wordt in Sofeer chassidisme;
- Engels hazzan wordt in Sofeer chazan.
- Aan het eind van een woord wordt de h niet uitgesproken.
- Uitzondering
In Engels Manoah is de klank [ch] bedoeld, in Sofeer correspondeert hiermee Manoach.
|
[ spellingregels [h] | naar boven ]
klank [j]
Spellingregels:
- [Regel J.1] Een j-klank aan het begin van een lettergreep wordt gespeld j.
- [Regel J.2] Een j-klank tussen twee klinkers wordt gespeld j.
- [Regel J.3] Een j-klank aan het einde van een lettergreep en in de tweeklanken ai en oi wordt gespeld i
- Uitzondering:
Het woord goj en afleidingen daarvan behouden de gebruikelijke spelling met j. Zie bij de tweeklanken.
- [Regel J.4] De j-klank die hoorbaar is in -ia-, -io-, -ioe- en dergelijke wordt niet geschreven.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[j] |
j |
(Hebr.:) | jotserot | (hymnen, op feestdagen) |
| minjan | (quorum voor synagogedienst: tien mannen) |
| Netanjahoe | (Israëlisch politicus) |
|
(j-klank aan begin lettergreep) [regel J.1] |
Help, 6.3.4.1 |
(Hebr.:) | Chaja | (vrouwelijke voornaam) |
(Jiddisj:) | lajenen | (gezongen voordracht Toratekst) |
(Bargoens:) | attenoje | (krachtterm, 'Heer!') |
| behoje | (vrouwelijk schaamdeel) |
|
(j-klank tussen klinkers) [regel J.2] |
i |
(Hebr.:) | Adonai | (Heer) |
| paitan | (dichter van feesthymnen) |
| Sinai | (Hebr. vorm van 'Sinaï') |
(Aramees:) | baraita | (bepaalde juridische uitspraak) |
|
(j-klank aan einde lettergreep) [regel J.3] |
(niets) |
(Hebr.:) | alia | (emigratie naar Israël; oproeping voor Toralezing) |
| Iov | (Hebr. vorm van 'Job') |
| pioet | (hymne voor feestdagen) |
| pria | (vruchtbaarheid; besnijdenis) |
|
(j-klank in -ia-, -io-, etc.) [regel J.4] |
Opmerkingen:
| Let op (omzetting van woorden uit het Engels):
Sofeer spelt j waar het Engels y (na een medeklinker) heeft.
Dus: (Engels:) Netanyahu → (Sofeer:) Netanjahoe (Israëlisch politicus).
Waar het Engels klinker+y schrijft (ay, ey of oy), is een tweeklank of lange klinker bedoeld:
- Waar het Engels ay schrijft, heeft Sofeer ai of ei.
- Waar het Engels ey schrijft, heeft Sofeer ej of ei.
- Waar het Engels oy schrijft, heeft Sofeer oi.
- Waar het Engels iya schrijft, heeft Sofeer ia [regel J.4].
Voorbeeld: Engels sufganiyah = Sofeer soefgania.
|
[ spellingregels [j] | naar boven ]
k of q?
Spellingregels:
- [Regel K.1] De klank [k] of [q] wordt in principe geschreven als k ('basisspelling'). Voorbeeld: kal.
Uitzondering:
- [Regel K.2] Met een q worden geschreven de grammaticale term qeree en de plaatsnaam Qumran (naast Koemraan).
|
Let op: -ik of -ig
- Jiddisje bijvoeglijke naamwoorden die eindigen op joed+koef, worden in Sofeer in de regel gespeld
met de uitgang -ik.
- Voorbeelden: fleischik ('met vlees bereid'), pesachdik ('behorend bij Pesach').
- Uitzondering: milchig ('met melk bereid').
[ spellingregels k of q | naar boven ]
sisklanken: s, z, sj, ts, zj, tsj
Spellingregels:
- Basisregels:
- Spel fonetisch: klank [s] = s; klank [z] = z; klank [sj] = sj, klank [ts] = ts, klank [zj] = zj, [tsj] = tsj.
- Na een korte (beklemtoonde) klinker worden s of z verdubbeld: ss, zz.
- Uitzondering:
In eigennamen kunnen afwijkende, ingeburgerde, spellingen worden gehandhaafd.
|
| Let op (omzetting van woorden uit het Engels):
- Waar in het Engels sh of sch geschreven wordt, correspondeert daarmee in Sofeer sj.
- Waar in het Engels in woorden van Hebreeuwse of Jiddisje oorsprong ch geschreven wordt,
is daarmee in het algemeen niet de klank [tsj] bedoeld (zoals in church), maar de [ch] van kachel.
- Uitzondering zijn alleen Jiddisje woorden, waar [tsj] wordt geschreven als tch.
Voorbeelden: tcholent (Sofeer: tsjolent), mentch (Sofeer: mentsj).
- Overigens kan de weergave in het Engels van Hebreeuwse sisklanken nog wel eens variëren.
Dat bemoeilijkt omzetting naar de spelling van Sofeer. Wij adviseren om zo veel mogelijk van de oorspronkelijke spelling in het Hebreeuws uit te gaan.
|
| Let op (omzetting van woorden uit het Duits):
Als in het Duits een z geschreven wordt,
is de klank ts bedoeld en correspondeert daarmee in Sofeer ts.
Als in het Duits een s geschreven wordt om
de klank z aan te geven, correspondeert daarmee in Sofeer z.
Als in het Duits een sch geschreven wordt,
correspondeert daarmee in Sofeer sj.
|
[ spellingregels s, z, sj, ts | naar boven ]
klank: [s]
Spellingregels:
- [Regel S.1] Basisregel: spel fonetisch: [s] = s.
- [Regel S.2] Na korte klinker (vooral na een beklemtoonde korte klinker): ss.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[s] |
s |
(Hebr.:) | Hasor * | (Bijbelse plaatsnaam) |
| masora * | (vastlegging Hebreeuwse Bijbeltekst) |
| moesaf * | (extra offer, gebed) |
| nisan * | (maand maart-april) |
|
(basisregel: fonetisch, [s] = s) [regel S.1] |
Help, 6.3.5.2 |
(Hebr.:) | chesed | (trouw, genegenheid) |
|
("nomina segolata") [regel S.3] |
Help, 6.3.5.3 |
ss |
(Jiddisj:) | chassene | (bruiloft) |
|
(na korte klinker) [regel S.2] |
Help, 6.3.5.3 |
* klemtoon varieert.
[ spellingregels | naar boven ]
klank [z]
Spellingregels:
- [Regel S.4] Basisregel: spel fonetisch: [z] = z.
- [Regel S.5] Na een korte (beklemtoonde) klinker wordt de z verdubbeld: zz.
- [Regel S.6] In eigennamen kan een afwijkende, ingeburgerde, spelling worden gehandhaafd.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[z] |
z |
(Hebr.-Ned.:) | Jeruzalem | (Bijbelse stad; hoofdstad Israël) |
(Bargoens:) | gozer | (kerel) |
| penoze | (onderwereld; prostitutie) |
|
(basisregel: fonetisch, [z] = z) [regel S.4] |
Help, 6.3.5.2 |
zz |
(Hebr.-Ned.) | Uzzia * | (Bijbelse naam) |
(Jiddisj:) | azzesponem | (brutale vlerk) |
| mazzel | (geluk) |
|
(na korte klinker) [regel S.5] |
Help, 6.3.5.2 |
* klemtoon varieert.
[ spellingregels | naar boven ]
klank [sj]
Spellingregels:
- [Regel S.7] Basisregel: spel fonetisch: [sj] = sj.
Uitzonderingen:
- [Regel S.8a] In eigennamen worden afwijkende, ingeburgerde, spellingen (zoals sch, sh, etc.) gehandhaafd.
- [Regel S.8b] Meerkeuze:
Volgens het Groene Boekje mogen de woorden:
- Falasja, Sjoa, sjlemiel (sjlemielig, sjlemieltje)
ook met s(c)h gespeld worden:
- Falasha, Shoah, schlemiel (schlemielig, schlemieltje)
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[sj] |
sj |
(Hebr.:) | Falasja | (Ethiopische jood) |
| sjibbolet | (kenmerk, symbool) |
| Sjoa | (uitroeiing joden, Holocaust) |
(Jiddisj:) | sjlemiel | (sukkel, pechvogel) |
|
(basisregel: fonetisch, [sj]= sj) [regel S.7] |
Help, 6.3.5.2 |
(sh) |
| Gershom Scholem | (Duits-Israëlisch godsdiensthistoricus, 1897-1982) |
|
(eigennaam: gebruikelijke spelling) [regel S.8a] |
(sch) |
| Gershom Scholem | (Duits-Israëlisch godsdiensthistoricus, 1897-1982) |
|
(eigennaam: gebruikelijke spelling) [regel S.8a] |
* klemtoon varieert.
Opmerkingen:
- Sofeer spelt sj waar het Engels sh heeft. Dus: (Engels:) Sharon → (Sofeer:) Sjaron (Israëlisch politicus).
- Er is soms wisseling tussen s en t. Voorbeeld: arba kanfot - arbe kanfes - arbang kanfous.
- Er is soms wisseling tussen s en sj. Voorbeeld sabbat - sjabbat.
[ spellingregels | naar boven ]
klank [ts]
Spellingregels:
- [Regel S.9] Basisregel: spel fonetisch: [ts] = ts.
- [Regel S.10] In eigennamen kan een afwijkende, ingeburgerde, spelling (zoals tz, z, etc.) worden gehandhaafd. Voorbeeld Arzenu, Leibowitz.
|
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[ts] |
ts |
(Hebr.:) | Erets Jisraël | (het land Israël) |
| tsietsiet | (gedenkkwast aan gebedskleed) |
(Jiddisj:) | moutse | (zegenspreuk; stukje brood) |
|
(basisregel: fonetisch, [ts] = ts) [regel S.9] |
Help, 6.3.5.2 |
(z) |
(Hebr.:) | Arzenu | (internationale zionistische organisatie) |
| Poale Zion * | (internationale zionistische organisatie) |
|
(eigennaam: gebruikelijke spelling) [regel S.10] |
(tz) |
| Jesjajahoe en Nechama Leibowitz | (Letse geleerden, broer en zus) |
|
* klemtoon varieert: ook Zion.
[ spellingregels [s]. [z], [sj], [ts] | naar boven ]
t of th?
Spellingregels:
- [Regel T.1] De klank [t] wordt in principe geschreven als t ('basisspelling').
Uitzonderingen:
- [Regel T.2] th wordt geschreven in enkele eigennamen waar die spelling gebruikelijk is, merendeels namen van instellingen met 'Beth' (zie toelichting Beth / Bet / Beet / beet / Beit).
- [Regel T.3] Meerkeuze: Volgens het Groene Boekje mogen de woorden:
- behemot, Goliat, leviatan, Metusalem en Tora (ook Simchat Tora)
- ook met th gespeld worden
- behemoth, Goliath, leviathan, Methusalem en Thora (en Simchat Thora).
|
Toelichting Beth / Bet / Beet / beet / Beit:
Een traditionele spelling met th is gehandhaafd in de volgende eigennamen:
- Vooral namen met 'Beth' van instellingen en organisaties in Nederland of Israël. Zie de lijst hieronder.
Echter:
- een paar instellingsnamen worden gespeld "Bet" (Bet Hillel, Bet Menoecha) of "Beet" (Beet Hamikdasj, Sjien Beet).
- Bijbelse plaatsnamen heten niet "Beth" maar "Bet" (gangbare versie) of "Beet" (transcriptieversie).
- niet-eigennamen (Hebreeuwse 'soortnamen') worden steeds gespeld "beet" (zonder hoofdletter). Let op spellingverschillen als beet chajiem (algemene aanduiding voor 'begraafplaats') tegenover Beth Haim (naam van een specifieke begraafplaats).
- Andere namen met th zijn:
- Ruth (Bijbelse persoon; Bijbelboek; voornaam),
- B'nai B'rith,
Le-ezrath Ha-am,
Le-ezrath Ha-jeled,
Megadlé Jethomim,
Meschibath Nefesch,
Tsiwoth Hashem (joodse organisaties),
- Bibliotheca Rosenthaliana (judaïca-bibiliotheek, Amsterdam),
- Theodor Herzl,
Meïr ben Baroech van Rothenburg (persoonsnamen).
- Opmerking: Betel en Betesda worden elders ook wel gespeld met th.
Overzicht Beth / Bet / Beet / beet / Beit:
schrijf "Beth" in: |
schrijf "Bet" in: |
schrijf "Beit" in: |
schrijf "Beet" in: |
schrijf "beet" in: |
- Beth Ami
- (sociaal centrum, Amsterdam)
- Beth Haim
- (begraafplaats, Ouderkerk)
- Beth Halochem
- (militair revalidatiecentrum)
- Beth Hatefutsoth
- (museum, Tel Aviv)
- Beth Hatsafon
- (liberaal-joodse gemeente, Noord-Nederland)
- Beth-Jacob
- (religieuze meisjesscholen)
- Beth Joles
- (Nederlands tehuis, Haifa)
- Beth Juliana
- (Nederlands tehuis, Herzlia)
- Beth Shalom
- (tehuis, Amsterdam)
- Beth Simcha
- (ouderenorganisatie, Amsterdam)
- Beth Yeshua
- (Messiasbelijdende joden in Nederland)
- Jesode Hatora Beth-Jacob
- (orthodox-joodse school, Antwerpen)
|
- Betel,
Bet-Haggilgal,
Betlehem,
Bet-San,
Bet-Semes - (Bijbelse plaatsnamen, gangbare versie)
- Bet Hillel
- (joods studentencentrum)
- Bet Menoecha
- (bejaardenzorg, Amsterdam)
|
- Beit Ha'Chidush
- (joodse gemeente te Amsterdam)
|
- Beet El,
Beet Hagilgal,
Beet Lechem,
Beet Sjean (Beet Sjan),
Beet Sjemesj - (Bijbelse plaatsnamen, transcriptieversie)
- Beet Alfa
- (plaatsnaam in Israël)
- Beet Habechira,
Beet Joseef - (boektitels)
- Beet Hamikdasj (Beet Mikdasj)
- (tempel Jeruzalem)
- Sjien Beet
- (veiligheidsdienst Israël)
|
- alefbeet
- (alfabet)
- av beet dien
- (hoofd van rabbinale rechtbank)
- beet (ook: bet)
- (tweede letter alfabet; huis)
- beet chajiem
- (begraafplaats)
- beet dien
- (rabbinale rechtbank)
- beet habechira
- (tempel Jeruzalem)
- beet (ha)knesset
- (synagoge)
- beet (ha)midrasj
- (leerhuis voor Torastudie)
- beet kevarot
- (begraafplaats)
- beet olam
- (begraafplaats)
- beet tefila
- (synagoge)
|
[ spellingregels t of th | naar boven ]
w of v?
Voorbeelden:
klank: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
[w], [v] |
v |
(Hebr.:) | aveel | (rouwende) |
| chelev | (dierlijk vet, verboden te eten) |
| eroev | (lokale ontheffing van zeker sjabbatsgebod) |
| Hatikva | (Israëlisch volkslied) |
| Ivriet | (Modern-Hebreeuws) |
| jesjiva | (Talmoedschool) |
| jisjoev | (Joodse bevolking in Palestina vóór 1948) |
| malach hamavet | (doodsengel) |
| marchesjvan * | (maand, oktober-november) |
| Moree Nevoechiem | ('Gids voor verdwaalden', boek Maimonides) |
| Ovadja | (Bijbelse naam, Obadja) |
| sjevariem | (bepaalde sjofartoon) |
| teva | (ark en podium in synagoge) |
| tevet * | (maand, december-januari) |
| Tisja Beav | (bepaalde vastendag) |
| tora sjebichtav | (de vijf boeken van Mozes, Tora) |
| veet | (tweede letter van Hebr. alfabet) |
(Aramees:) | chavroeta | (studiegenoot, gezelschap) |
(Jiddisj:) | bekoved | (keurig, eervol) |
| keiveroves | (begraafplaats) |
| mazzel tov | ('geluk gewenst!') |
|
(basisspelling) [regel W.1] |
Help, 6.3.4.2 |
w |
(Hebr.:) | dien wechesjbon | (rekening en verantwoording) |
| wav | (zesde letter van Hebr. alfabet) |
| Wajikra | ('en Hij riep': Bijbelboek Leviticus) |
| widoei | (schuldbelijdenis in synagoge) |
|
(begin-w, vaak = Hebreeuwse woord "en") [regel W.3] |
| Jahweh | (een chr. lezing van Hebr. Godsnaam 'JHWH') |
(Hebr.:) | mitswa | (gebod, goede daad) |
| sjwa | (toonloze klinker) |
(Jiddisj:) | mikwe | (ritueel bad) |
|
(traditionele of gebruikelijke spelling is gehandhaafd) [regel W.2] |
(Jiddisj:) | alterwetsj | (ouderwets) |
| gewalt | ('help!') |
| sjwarts | (orthodox) |
| waibertefille | (gebedenboek voor vrouwen) |
|
(Jiddisj, Duits heeft 'w') [regel W.4a] |
* klemtoon varieert.
Let op: er is wisseling tussen v en b: (Hebr.-Ned.) Obed-Edom = (Hebr.) Oveed Edom (Bijbelse naam).
[ spellingregels [v], [w] | naar boven ]
diversen:
enkele of dubbele medeklinker?
Voorbeelden:
kwestie: |
schrijf: |
in (bijv.): |
vanwege: |
toelichting: |
verdubbeling van medeklinker na korte klinker |
(wel verdubbeling:) |
(Hebr.:) | abba | (vader) |
(Jiddisj:) | challe | (gevlochten sjabbatbrood) |
| chammer | (ezel) |
| Channeke | (Inwijdingsfeest, Hebr. Chanoeka) |
| chassene | (bruiloft) |
| mazzel | (geluk) |
| melammed | (leraar) |
| sjabbes | (sjabbat, joodse rustdag) |
| sjivve | (rouwperiode van zeven dagen) |
| Tsennerenne | (naam van Bijbelparafrase in het Jiddisj) |
(Aramees-Ned.:) | mammon | (geld, rijkdom) |
|
(basisspelling) [regel X.1] |
Help, 6.3.5.3 |
(geen verdubbeling:) |
(Hebr.:) | chesed | (trouw, genegenheid) |
| derech | (weg, pad) |
| even | (steen) |
| kever | (graf) |
| nefesj | (ziel, persoon) |
(Hebr./ Jiddisj:) | erets | (land, aarde) |
| jeled | (kind) |
|
("nomina segolata") [regel X.2] |
(Hebr.:) | aseret hadibrot | ('de tien woorden', tien geboden) |
| tiferet | (schoonheid, versiering) |
|
(woorden vergelijkbaar met de "nomina segolata") [regel X.2] |
| Let op (omzetting van woorden uit het Engels):
In het Engels wordt soms een dubbele medeklinker geschreven waar Sofeer een enkele medeklinker schrijft omdat de voorafgaande klinker niet onmiskenbaar kort is. Voorbeelden:
- Engels: chazzan, maar Sofeer chazan;
- Engels chuppah, maar Sofeer: choepa;
- Engels: kiddush, maar Sofeer kidoesj.
|
[ spellingregels verdubbeling | naar boven ]
overige spellingkwesties
accenten · trema · apostrof · koppelteken · hoofdletters [ naar boven ]
accenttekens
Spellingregels:
- [Regel X.4] Het accent grave wordt alleen gebruikt om een è-klank aan het eind van een woord aan te duiden:
Voorbeelden: hazè, Menasjè. Zie spellingregels è.
- Voor gebruik van de trema, zie hieronder.
Andere accenttekens worden niet gebruikt in Sofeer.
|
Zie: Groene Boekje.
Help, 6.3.6.1.
[ spellingregels accenten | naar boven ]
trema, apostrof
Spellingregels:
- [Regel X.5] Trema. In woorden als haäm of baäl (waar in het Hebreeuws een alef of ajin tussen twee klinkers staat) schrijft Sofeer een trema.
De trema dient om zogeheten 'klinkerbotsing' te voorkomen.
- Elders, bijvoorbeeld in het Engels, wordt daar soms een apostrof geschreven (ha'am, ba'al).
- [Regel X.6] Apostrof. Een spelling met apostrof is in Sofeer alleen gehandhaafd in enkele eigennamen waar de schrijfwijze met apostrof gebruikelijk is: Na'amat, Zichron Ja'akov. Ook in Beit Ha'Chidush, B'nai B'rith, B'Tselem.
|
Zie: Groene Boekje.
Help, 6.3.6.3.
[ spellingregels trema, apostrof | naar boven ]
koppelteken
Spellingregel: Een koppelteken (verbindingsstreepje) wordt spaarzaam gebruikt, namelijk alleen waar het Groene Boekje het voorschrijft.
- [Regel X.7] Dus géén streepje in de volgende gevallen:
- Op plaatsen waar het Hebreeuwse verbindingsstreepje 'makeef' staat. Sofeer schrijft daar een spatie.
- Hebreeuwse voorvoegsels worden zonder koppelteken aan het hoofdwoord vast geschreven: lehavdiel, niet le-havdiel.
- [Regel X.8] Wel een streepje waar dat gebruikelijk is:
- in traditionele Bijbelse namen: Aram-Neharaïm, Baäl-Chasor, Ben-Oni, etc.
- in namen van organisaties: Beth-Jacob, Haboniem-Dror, Le-ezrath Ha-am, Le-ezrath Ha-jeled, Sar-el, Sch.-Anski, e.d.
- in eigennamen: Sj. An-Ski
|
Zie verder: Groene Boekje;
Help, 6.3.6.2.
[ spellingregels koppelteken | naar boven ]
hoofdletters
Spellingregels:
- [Regel X.9] Middenin een woord wordt geen hoofdletter geschreven.
Voorbeeld: Risjon Letsion (niet: Risjon leTsion).
- [Regel X.10] Uitzondering zijn alleen enkele eigennamen, waar de traditionele schrijfwijze gehandhaafd is:
Beit Ha'Chidush, B'Tselem.
|
Opmerking:
De voorvoegsels ben en bar [= 'zoon van'] in eigennamen krijgen een hoofdletter als er géén voornaam aan
voorafgaat. Voorbeelden: David ben Goerion; premier Ben Goerion.
|
Let op: in Het Engels hebben de namen van joodse maanden een hoofdletter, in het Nederlands niet. |
Voorbeelden:
Zie: Groene Boekje.
Help, 6.3.6.4.
[ spellingregels hoofdletters | naar boven ]
woordkeuze
Van veel woorden in Sofeer bestaan meerdere vormen, bijvoorbeeld een Hebreeuwse en een Jiddisje vorm,
of - bij Bijbelse namen - een ingeburgerde Nederlandse vorm en een "transcriptie"-vorm (die de uitspraak in het Hebreeuws weergeeft).
Het getuigt van beschaving als u in zulke gevallen steeds de juiste vorm in de juiste context gebruikt.
Voorbeelden: [noten]
Hebreeuws- Nederlands |
Hebreeuws |
Asjkenazisch Hebreeuws |
Sefardisch (Port.) Hebr. |
Jiddisj |
overig |
(betekenis) |
Abel |
Hevel |
- |
- |
- |
- |
(Bijbelse naam: broer van Kaïn) |
- |
afikoman |
afikoumon |
- |
afikomen |
- |
(bep. stuk matse bij sedermaaltijd) |
- |
am haärets |
am hoörets |
- |
amorets |
- |
(onwetende, domkop) |
amen |
ameen |
- |
- |
omein |
- |
('het zij zo') |
- |
arba kanfot |
arbang kanfous |
- |
arbe kanfes |
- |
(gebedskleed) |
bima |
bima |
- |
- |
bieme |
- |
(podium in synagoge) |
- |
briet |
bries |
- |
bries |
- |
(verbond; besnijdenis) |
- |
chameets |
chomeits |
- |
chomets |
- |
(gegist deeg) |
Chanoeka |
Chanoeka |
- |
- |
Channeke |
- |
(Inwijdingsfeest) |
- |
chaveer |
chover |
- |
chavver |
(Bargoens:) gabber |
(vriend; lid) |
- |
chevra |
- |
chebra |
chevre |
- |
(godsdienstig genootschap) |
Eva |
Chawa |
- |
- |
- |
- |
(Bijbelse naam: eerste vrouw) |
- |
gemiloet chesed |
gemieloes chesed |
- |
gemieles chesed |
- |
(weldadigheid; steunfonds) |
halleluja |
haleloeja |
- |
- |
- |
(Hebr.-Latijn:) alleluja |
('prijst de Heer') |
Haman |
Haman |
- |
- |
Homen |
- |
(Perzische naam in Bijbel) |
Jakob |
Jaäkov |
- |
- |
Jankev |
- |
(aartsvader; eigennaam) |
- |
Jom Kipoer |
Joum Kippoer |
- |
Jomkipper |
- |
(Grote Verzoendag) |
- |
kahal, kehila |
kehillo |
- |
kaal, kehille, kille |
- |
(joodse gemeente) |
- |
Kol Nidree |
Kol Nidrei |
Kal Nidree |
Kol Nidre |
- |
(bep. gebed) |
- |
matseva |
matseivo |
- |
matseive |
- |
(grafsteen) |
- |
mazal tov |
- |
mazaal tob |
mazzel tov, mazzeltof |
- |
('geluk gewenst!') |
messias, Messias |
masjiach |
- |
- |
Mesjieëch |
- |
(gezalfde; Verlosser) |
mezoeza |
mezoeza |
mezoezo |
- |
mezoeze, mezozze |
- |
(kokertje aan deurpost met Bijbelse geboden) |
- |
Mi Sjeberach |
- |
Mi Sjeberach |
Miesjebeirech |
- |
(bep. gebed) |
- |
motsi |
moutsie |
- |
moutse |
- |
(zegenspreuk bij het brood; stukje brood) |
- |
parasja |
- |
parasa |
parsje |
- |
(deel van Toraperikoop) |
parnas |
- |
- |
parnaas |
parnes |
- |
(bestuurder van joodse gemeente) |
rabbi, rabbijn |
- |
- |
- |
rebbe |
(Aramees:) raban |
(joods leraar) |
sabbat |
sjabbat |
sjabbos |
saba |
sjabbes |
- |
(joodse rustdag) |
Sion, Zion |
Tsio |
- |
- |
- |
- |
(Jeruzalem; joodse volk) |
- |
sjamasj |
- |
samaas |
sjammes |
- |
(koster van joodse gemeente; aansteeklicht op chanoekalamp) |
- |
sjidoech |
sjidoech |
- |
sjiddech |
- |
(arrangeren van huwelijk; aldus ontstane relatie) |
- |
tefila |
tefillo |
- |
tefille |
- |
(gebed; gebedenboek) |
- |
Tora |
Touro |
- |
Toire, Toure |
- |
(godsdienstige literatuur; eerste vijf bijbelboeken) |
- |
trefa |
- |
- |
treife |
(Hebr.-Surinaams:) treef |
(ritueel niet-geoorloofd; taboe) |
Opmerkingen: [ ^ ]
- Kolom 1 ('Hebreeuws-Nederlands') omvat de Sofeer-kwalificaties 'Hebreeuws-Nederlands' en 'Hebreeuws-Nederlands (gangbare versie)';
kolom 2 ('Hebreeuws') omvat de Sofeer-kwalificaties 'Hebreeuws' en 'Hebreeuws (transcriptieversie)'.
- De voorbeelden zijn illustratief voor de systematische verschillen in uitspraak en klemtoon tussen de diverse taaleigens.
Bijvoorbeeld Hebreeuws -t wordt in Asjkenazisch Hebreeuws en Jiddisj -s;
Asjkenazisch Hebreeuws -ou- correspondeert met Hebreeuws -o-; etc.
- In enkele gevallen verschillen de parallelle vormen enigszins in betekenis.
[ spellingregels woordkeuze | naar boven ]
Omzetting vanuit Hebreeuws naar Sofeer
Zie Help, 6.2.2.
[ spellingregels omzetting | naar boven ]
Omzetting vanuit Jiddisj naar Sofeer
Zie Help, 6.2.3.
[ spellingregels omzetting | naar boven ]
Omzetting vanuit Engels naar Sofeer
Zie Omzetting van Engelse spelling naar Sofeer.
[ spellingregels omzetting | naar boven ]
**** deze pagina is nog in bewerking ****
Als u uw e-mailadres aan ons opgeeft,
houden wij u op de hoogte van de ontwikkelingen bij Sofeer.
Contact: info@sofeer.nl
|